|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
|
|
| |
|
|
اشاره یی به چگونگی حضور استاد دکتر سید محمود حسابی در اولین اجلاس استفاده صلح‌‌‌‌‌‌‌جویانه از فضا |
|
|
 |
|
بسم ا... الرحمن الرحیم
|
|
پروفسور حسابی و
علوم فضایی
اشاره یی به چگونگی حضوراستاد دکتر سید محمود حسابی در
اولین اجلاس استفاده صلح‌‌‌‌‌‌‌جویانه از فضا
اجلاس زیر کمیته علمی فضای ماوراء جو سازمان ملل متحد
در دوران ناملایمات و بی‌‌‌‌‌‌‌توجهی‌‌‌‌‌‌‌های علمی و
فرهنگی به ایران از سوی ممالک توسعه یافته ، استاد حسابی ،
پدر علم فیزیک و مهندسی نوین ایران و پایه‌‌‌‌‌‌‌گذار
بسیاری از مراکز علمی ، آموزشی ، صنعتی ، فرهنگی و پژوهشی
کشورمان ، خدمات بسیاری را ، در پهنه گسترده‌‌‌‌‌‌‌یی از
علوم و شاخه‌‌‌‌‌‌‌های مختلف کاربردی آن ، برای میهن
عزیزمان ، انجام داده‌‌‌‌‌‌‌اند .
تحصیل در رشته‌‌‌‌‌‌‌های مختلف ، از مهندسی گرفته تا علوم
پایه و اشتیاق بی‌‌‌‌‌‌‌پایان و پشتکار کم نظیر
استاد ، در آشنایی با دانش روز ، ایشان را به شخصیتی پیشرو
، در ارایه دست‌‌‌‌‌‌‌آوردهای بدیع و موثر ، در میان
کشورهای توسعه یافته ، تبدیل نمود .
اما آنچه استاد را ، نسبت به بسیاری از معروف‌‌‌‌‌‌‌ترین و
برجسته‌‌‌‌‌‌‌ترین شخصیت‌‌‌‌‌‌‌های علمی میهنمان ، متمایز
می‌‌‌‌‌‌‌سازد ، این مهم است ، که ایشان ، چنین توشه بزرگی
را ، برای معروفیت و توفیقات شخصی خود ، در مراکز علمی
جهان ، که اتفاقا ، حضوری موثر هم در آن داشتند ، صرف
نکرده ، به جای مطرح نمودن نام خویش ، تمام آن
یافته‌‌‌‌‌‌‌های عظیم را ، به کشور خود آورده و در
جنبه‌‌‌‌‌‌‌های مختلف علمی و فرهنگی ، مانند تاسیس و
راه‌‌‌‌‌‌‌اندازی مراکز نوین دانشی و پژوهشی ، در طبق
اخلاص نهادند .
این ویژگی استاد حسابی ، در کنار دانش‌‌‌‌‌‌‌داری
به‌‌‌‌‌‌‌روز و آینده‌‌‌‌‌‌‌نگریشان ، موجب گردید ، تا به
عنوان نماینده ایران ، در اکثر مجامع علمی و فرهنگی
بین‌‌‌‌‌‌‌المللی ، مشعل‌‌‌‌‌‌‌دار حرکتی تازه و جدید
باشند ، که جهان پیشرفته ، در آغاز راه آن بود ، و حضور
ایشان ، در چنین نشست‌‌‌‌‌‌‌هایی ، همواره ، بهترین نتایج
را ، برای کشورمان ، به بار آورد .
در این میان ، فعالیت‌‌‌‌‌‌‌های پروفسور حسابی ، در زمینه
انرژی اتمی و علوم فضایی ، از اهمیت ویژه‌‌‌‌‌‌‌یی
برخوردار است . زیرا ، استاد در گزارشات ،
سخنرانی‌‌‌‌‌‌‌ها و نوشته‌‌‌‌‌‌‌های خود ، از همان ابتدا ،
لزوم تلاش برای دستیابی به دانش روز و ضرورت ورود ایران ،
به جرگه کشورهایی که ، به این توانایی‌‌‌‌‌‌‌ها و
نوآوری‌‌‌‌‌‌‌ها ، پا گذاشته‌‌‌‌‌‌‌اند را ، نه تنها ،
مورد تاکید قرار می‌‌‌‌‌‌‌دادند ، بلکه ، با حضور خود ، در
هر یک از این مجامع ، خدمات ارزنده‌‌‌‌‌‌‌یی را به نام
ایران ، جاودانه ساختند ، که این مهم ، نیازمند بررسی و
شرحی مستقل است .
یکی از این مجامع بین‌‌‌‌‌‌‌المللی ، "زیر کمیته علمی
استفاده صلح‌‌‌‌‌‌‌جویانه از فضای ماورا جو" سازمان ملل
متحد است ، که آقای دکتر حسابی از تشکیل اولین اجلاس آن ،
به عنوان نماینده دایم ایران در این کمیته ، حضور داشتند ،
که مشخص می‌‌‌‌‌‌‌نماید ، استاد ، علاوه بر اشراف به
مباحثی‌‌‌‌‌‌‌که به عنوان مرزهای علمی و تکنولوژیکی روز
جهان ، مطرح بوده ، شاهدیست بر تسلط ایشان به مسائل و نکات
دقیق حقوقی .
اکنون که بیانیه‌‌‌‌‌‌‌ها و دست‌‌‌‌‌‌‌آوردهای استاد را ،
با سایر اعضای چنین مجامعی ، مقایسه می‌‌‌‌‌‌‌کنیم ، به
خوبی متوجه می‌‌‌‌‌‌‌شویم ، که کمتر
نماینده‌‌‌‌‌‌‌یی از کشوری ، با آن امکانات و پیشینه
فعالیت محدود ، توانسته است ، چنین تسلط و تاثیرگذاری را ،
در زمینه علوم فضایی ، برقرار نماید .
مقاله حاضر ، به عنوان یک پیش درآمد مکتوب(مقدمه) و به
صورت اجمالی ، به چگونگی حضور پروفسور حسابی ، در اولین
اجلاس این کمیته می‌‌‌‌‌‌‌پردازد .
اسناد و مدارک مربوط به شرکت استاد ، در دوره‌‌‌‌‌‌‌های
این مجمع جهانی ، جمع‌‌‌‌‌‌‌آوری شده و امیدواریم ،
امکاناتی در اختیار بنیاد پروفسور حسابی ، قرار گیرد ، تا
در آینده‌‌‌‌‌‌‌یی نزدیک ، گزارش کاملی از حضور ایشان ، به
عنوان نماینده دایم ایران ، در زیر کمیته علمی استفاده
صلح‌‌‌‌‌‌‌جویانه از فضای ماوراء جو سازمان ملل متحد ،
منتشر شود .
در اینجا ، ذکر یک نکته ضروریست و آن روش معمول آقای دکتر
حسابی ، در ضبط مکتوب مشروح وقایع مهم و اتفاقاتی است ، که
در مسافرت‌‌‌‌‌‌‌ها و ماموریت‌‌‌‌‌‌‌های ایشان ، جنبه دقت
و احساس مسئولیت خاصی را ، روشن می‌‌‌‌‌‌‌نماید .
به همین دلیل ، اولین نسخه پیش نویس گزارش این
ماموریت‌‌‌‌‌‌‌ها ، اغلب ، با دست‌‌‌‌‌‌‌خط خود استاد ، در
همان محل ماموریت و قبل از مراجعت به ایران ، با دقت و
توجه بسیار ، آماده شده و پس از بازگشت به کشور و ویرایش
نهایی ، بازنویسی و به صورت رسمی ، برای نهادهای
ذی‌‌‌‌‌‌‌ربط ، ارسال می‌‌‌‌‌‌‌شده است .(1)
با تاکید بر دشواری تهیه نسخه دوم (عدم وجود دستگاه فتوکپی
در آن زمان) از هر مدرک و گزارشی ، تا جایی‌‌‌‌‌‌‌که امکان
داشت ، استاد نسخه‌‌‌‌‌‌‌یی از آن گنجینه‌‌‌‌‌‌‌های علمی
را ، برای مواقع ضروری در منزل نگاه می‌‌‌‌‌‌‌داشتند ، که
خوشبختانه ، این پیش‌‌‌‌‌‌‌بینی و تلاش ، باعث شد ،
توضیحات مشروح اولیه ، درباره تعدادی از مسافرت‌‌‌‌‌‌‌ها و
ماموریت‌‌‌‌‌‌‌های ایشان ، در اختیار این بنیاد باشد ، تا
امروز بتوان ، آن داشته‌‌‌‌‌‌‌ها را ، با جزئیاتی قابل
توجه ، به علم دوستان و پژوهندگان علاقمند ، ارایه دهیم .
__________________________________________________________________
(1) البته آنچه در دسترس ما ، قرار دارد ، کسری از آن
چیزیست که استاد ، برای آیندگان باقی گذاشته‌‌‌‌‌‌‌اند ،
زیرا دفتر کارشان ، در گروه فیزیک دانشکده علوم دانشگاه
تهران ، آرشیوی بود ، غنی‌‌‌‌‌‌‌تر ، از سال‌‌‌‌‌‌‌ها خدمت
به کشورمان ، مدارکی از کنفرانس‌‌‌‌‌‌‌های
بین‌‌‌‌‌‌‌المللی تخصصی مانند : اتمی ، فضا ، حفظ لایه ازن
و . . . که ایشان ، به عنوان تنها نماینده از ایران ، طی
سالیان متمادی ، در این اجلاس ، شرکت می‌‌‌‌‌‌‌نمودند و
آورده‌‌‌‌‌‌‌های ایشان ، گنجینه‌‌‌‌‌‌‌یی بود ، از
نوآوری‌‌‌‌‌‌‌ها و تحقیقات و . . . ریزبرنامه‌‌‌‌‌‌‌ها و
سخنرانی‌‌‌‌‌‌‌ها ، که متاسفانه ، پس از درگذشت استاد ،
کوشش‌‌‌‌‌‌‌های خانواده و بنیاد پروفسور حسابی ، برای حفظ
این دفتر ، به مثابه موزه میراث علمی ، به جایی نرسید و
متاسفانه ، پس از بازنشستگی جناب آقای دکتر فرخی ، رییس
وقت گروه فیزیک و معاون ایشان ، جناب آقای دکتر شکیب ، که
هر دو از شاگردان و همکاران اصلی ، دلسوز و امانتدار استاد
بودند ، آن آرشیو دانشی ، تا آخرین برگ ، در هاله‌‌‌‌‌‌‌یی
از ابهام و دریغ ، باقی ماند .
در مقاله حاضر ، گزارش اولیه این اجلاس (فضا ، تحقیقات
فضایی و چگونگی ورود ایران به این جرگه ) که در تاریخ 28
خرداد 1341 در ژنو نوشته شده است ، از نظر شما
می‌‌‌‌‌‌‌گذرد .
در ابتدای این مقاله ، به شرایط زمانی تشکیل این کمیته
(استفاده صلح جویانه از فضا) یعنی
پیش‌‌‌‌‌‌‌زمینه‌‌‌‌‌‌‌های اجتماعی ، علمی و سیاسی حاکم بر
جهان ، ارتباطات دول بزرگ با جهان سوم (یا در حال توسعه) ،
در دوره پس از پایان جنگ جهانی دوم ، و وقایع مهم مربوط به
تحقیقات فضایی ، می‌‌‌‌‌‌‌پردازیم :
جهان ، در پایان جنگ جهانی دوم
در دهه 40 میلادی و در سال 1945 ، در پی انفجار اولین
بمب‌‌‌‌‌‌‌های اتمی جهان ، در هیروشیما و ناک‌‌‌‌‌‌‌زاکی ،
جنگ جهانی دوم ، پایان یافت .
گرچه مردم و اغلب دولت‌‌‌‌‌‌‌های وقت ، از پایان این جنگ
خونین ، استقبال نمودند ، ولی در این مقطع ، که در کمتر از
نیم قرن ، دو جنگ جهانی و کشتاری وسیع را شاهد بودند ،
وحشت و هراس ، روشنفکران ، سیاستمداران و عامه مردم را ،
فرا گرفته بود .
زیرا ، در نیمه قرن بیستم ، با سلاحی مخوف‌‌‌‌‌‌‌تر از آن
چه تاریخ تجربه کرده بود و قدرت تخریب و کشتار آن ، حتی از
تخّیلِ داستان‌‌‌‌‌‌‌نویسان نیز ، فراتر می‌‌‌‌‌‌‌رفت ،
روبرو شده بودند ، اما نگرانی‌‌‌‌‌‌‌ها ، از
ناپایداری این صلح و احتمال بروز جنگ فراگیر دیگری بود .
همین امر موجب گردید ، تا دولت‌‌‌‌‌‌‌های آن زمان ، نسبت
به تاسیس مرجعی که بتواند ، با نوعی حکمیت و نظارت جهانی ،
از ایجاد جنگی دیگر ، جلوگیری نماید ، اقدام کنند .
به منظور تامین چنین هدفی ، سازمان ملل متحد ، در سال 1946
، تشکیل گردید .
رشد فعالیت‌‌‌‌‌‌‌های فضایی
جهان با تجربه تلخی‌‌‌‌‌‌‌ها و زشتی‌‌‌‌‌‌‌های جنگ جهانی
دوم ، شاهد یکی از سریع‌‌‌‌‌‌‌ترین تحولات و
پیشرفت‌‌‌‌‌‌‌ها ، در عرصه‌‌‌‌‌‌‌های مختلف علمی و تخشایی
(تکنولوژیکی) بود .
در نتیجه این تحولات ، در فاصله 12 سال از پایان این جنگ ،
بشر ، پا به عرصه نوینی از اکتشافات و پژوهش‌‌‌‌‌‌‌های
علمی خود گذاشت .
این دوره ، شاهد رشد سریع و باورنکردنی علوم فضایی در جهان
، و برداشتن اولین گام‌‌‌‌‌‌‌ها ، در جهت تحقق رویای
همیشگی و دیرینه بشر ، در تسخیر فضا بود .
این رشد سریع ، ویژگی‌‌‌‌‌‌‌های بارزی ، به همراه داشت :
نخست ، تعمیق و تشدید رقابت بین دو ابرقدرت آن زمان ، یعنی
امریکا و شوروی . زیرا تسلط بر فضا ، بیانگر رشد علمی و
توسعه یافتگی بیشتر کشور پیشرو بود .
و دوم این‌‌‌‌‌‌‌که ، توسط یکی از این دو کشور ، به عنوان
سلاحی برای تهدید دیگری ، محسوب می‌‌‌‌‌‌‌گردید .
به همین دلیل ، ویژگی دوم را ، می‌‌‌‌‌‌‌توان تبلیغات پر
سر و صدای طرفین ، در جنگ روانی اعلام زود هنگام تسخیر فضا
، توسط هریک از آنان برشمرد .
در اواخر دهه 50 و اوایل دهه60 میلادی ، شوروی به طور
محسوسی در فعالیت‌‌‌‌‌‌‌های فضایی ، از امریکا جلوتر بود .
به همین دلیل ، این کشور در اوایل این دهه ، تصمیم گرفت ،
تحت هر شرایطی ، این عقب‌‌‌‌‌‌‌ماندگی را جبران کند .
به واسطه همین تعجیل ، از یک طرف ، آزمایش‌‌‌‌‌‌‌های انجام
شده در این زمینه ، همواره ، با پایانی خوش ، روبرو نبود !
چرا که ، اواخر دهه 50 و اوایل دهه 60 میلادی ، شاهد مرگ
فضانوردان مجربی بود ، که فدای شتاب در اجرای
پروژه‌‌‌‌‌‌‌های توسعه‌‌‌‌‌‌‌طلبانه و برتری‌‌‌‌‌‌‌جویانه
می‌‌‌‌‌‌‌شدند ، و از سوی دیگر ، این مسابقه تکنولوژیک ،
نه تنها ، هزینه وحشتناکی برای خود آن کشور ، به بار
می‌‌‌‌‌‌‌آورده ، بلکه خواه ناخواه ، هزنیه زیادی را ، بر
بشریت ، و به ویژه ، به طور غیرمستقیم ، بر کشورهای جهان
سوم ، تحمیل می‌‌‌‌‌‌‌کرد .
با وجود این ، در سال 1957 اولین ماهواره ساخت بشر،
سپاتنیک"1"، توسط دولت شوروی ، به فضا پرتاب شد .
یک ماه بعد ، یعنی در همان سال ، سپاتنیک "2" اولین موجود
زنده را ، به فضا و مدار زمین ، حمل کرد .
لایکا ، سگ روسی ، یک هفته در سپاتنیک "2" در مدار زمین
چرخید . هرچند قرار نبود ، لایکا ، زنده به زمین برگردد ،
ولی بر خلاف برنامه‌‌‌‌‌‌‌ریزی انجام شده ، خیلی زود و در
مراحل و ساعات اولیه پرواز ، کشته شد .
سه ماه بعد ، در اوایل سال 1958 میلادی ، امریکا ، اولین
ماهواره خود ، اکسپلورر"1"را ، به فضا پرتاب نمود .
مسلما ، اندیشه تسلط بر فضا ، توسط دولت شوروی ، برای
امریکا و متحدانش ، بسیار نگران‌‌‌‌‌‌‌کننده و دردناک بود
، ولی ، علی‌‌‌‌‌‌‌رغم تمام این تنش‌‌‌‌‌‌‌ها و
نگرانی‌‌‌‌‌‌‌ها ، پیشرفت علوم فضایی در شوروی ، ادامه
داشت .
پس از پرتاب فضا پیمای بدون سرنشین لونا "1"، در نیمه اول
سال 1959 به سمت کره ماه ، که هیچ‌‌‌‌‌‌‌گاه به مقصد نرسید
، در نیمه دوم همان سال بود ، که لونا "2" اولین فضاپیمای
بدون سرنشین ساخته دست بشر، در کره ماه ، فرود آمد .
در سال 1961 ، گام بزرگ دیگری برداشته شد ، و اولین انسان
، یوری گاگارین روسی ، با ووستوک"1" پا به فضای ماوراء جو
گذاشت .
دیگر انتظار جبران این عقب‌‌‌‌‌‌‌افتادگی از سوی کشور دوم
، کاملا طبیعی بود ، به همین جهت ، در همین سال ، رییس
جمهور امریکا ؛ کندی ، اعلام کرد ، که تا قبل از پایان دهه
60 میلادی ، امریکا ، اولین انسان را در کره ماه ، پیاده
خواهد کرد .
با این برنامه‌‌‌‌‌‌‌ریزی ، امریکا ، سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاری
خود را ، در این زمینه ، گسترش داد و در فاصله کمتر
از یک سال توانست ، در ادامه فعالیت‌‌‌‌‌‌‌های فضایی خود ،
اولین انسان را ، در مدار زمین ، قرار دهد .
در سال 1963 ، اولین زن فضانورد جهان ، والنتینا تروشکوای
روسی ، در ووستوک "6"، در مدار زمین قرار گرفت .
امریکا که مصمم بود ، اولین کشوری باشد ، که انسان را ، در
کره ماه ، پیاده می‌‌‌‌‌‌‌کند ، به برنامه‌‌‌‌‌‌‌های فضایی
خود ، به سرعت ادامه داد ودر سال 1966 سرویر"1" ، اولین
سطح نشین بی سرنشین امریکا ، در کره ماه فرود آمد .
پس از شکست پرواز آپولو "1" و مرگ سه سرنشین آن ، در سال
1967 ، در اواخر سال 1968 ، فضانوردان امریکایی ، با آپولو
"8" ، در مدار کره ماه ، قرار گرفتند .
در فاصله‌‌‌‌‌‌‌یی کمتر از هفت ماه ، یعنی در اواسط سال
1969 ، سه فضانورد دیگر امریکایی در آپولو "11" ، به سوی
کره ماه ، پرواز نمودند و نیل آرمسترانگ ، به عنوان اولین
انسان ، پا بر سطح کره ماه گذارد .
این ، پایان رقابتی پرهزینه و سرسام‌‌‌‌‌‌‌آور بود ، که در
آن ابرقدرت‌‌‌‌‌‌‌ها ، توان علمی ، پژوهشی و مدیریتی خود
را ، در راه تسخیر فضا ، گسترش می‌‌‌‌‌‌‌دادند ، تا در این
عرصه و از این راه ، توان نظامی و اطلاعاتی خود را ، به رخ
یکدیگر بکشند و زمینه را ، برای تسلطشان بر فضا ، مهیا
کنند .
شایان توجه است ، که در این فعالیت‌‌‌‌‌‌‌ها و پس از یک
دوره استفاده مستمر از انسان ، طرفین به هزینه‌‌‌‌‌‌‌های
سنگین استفاده از انسان ، در این رقابت ، پی بردند و از
سال 1973 ، دیگر هیچ موجود زنده‌‌‌‌‌‌‌یی، در سطح کره ماه
، پیاده نشد .
با این پیش‌‌‌‌‌‌‌زمینه ، اکنون می‌‌‌‌‌‌‌توان ، به دلایل
نیاز دولت‌‌‌‌‌‌‌ها به تشکیل کمیته استفاده
صلح‌‌‌‌‌‌‌جویانه از فضای ماوراء جو ، و نحوه انجام آن ،
به خصوص در آن شرایط زمانی ، به بررسی گزارش‌‌‌‌‌‌‌های
مربوط به آن ، در ارتباط با کشور خودمان وحضور
پروفسورحسابی در آن صحنه علمی و رقابتی ، به عنوان دانشمند
ایرانی آشنا به این امور و نقش ویژه ایشان ، بپردازیم .
نحوه تشکیل کمیته استفاده صلح جویانه از فضا
همان‌‌‌‌‌‌‌طورکه گفته شد ، بعد از جنگ جهانی دوم ، با هدف
اصلی جلوگیری از جنگ‌‌‌‌‌‌‌های بزرگ و فراگیر ، و به منظور
ایجاد شرایط همگرایی بین دولت‌‌‌‌‌‌‌ها و ملت‌‌‌‌‌‌‌ها ،
سازمان ملل متحد ، تشکیل شد .
تقریبا تمامی کشورهای دنیا ، از همان ابتدا ، به عضویت این
سازمان ، درآمدند ، و منشور این سازمان ، که بر محور به
رسمیت شناختن مرزهای بین‌‌‌‌‌‌‌المللی و حق حاکمیت
دولت‌‌‌‌‌‌‌ها تنظیم شده بود را ، پذیرفتند .
این سازمان جهانی، برای پی‌‌‌‌‌‌‌گیری اهداف
مسالمت‌‌‌‌‌‌‌آمیز و ایجاد زمینه ، برای اجرای
فعالیت‌‌‌‌‌‌‌های تعریف شده خود ، مجبور به تشکیل
کمیته‌‌‌‌‌‌‌های متعدد و تهیه عهدنامه‌‌‌‌‌‌‌های مختلف ،
متشکل از اعضای علاقمندگردید .
پس از آغاز جدی عصر فضا و رقابت بین دو ابرقدرت ، در اواخر
دهه50 میلادی ، با توجه به نگرانی کشورها و ملت‌‌‌‌‌‌‌های
جهان ، از شروع درگیری‌‌‌‌‌‌‌های جدید بین
ابرقدرت‌‌‌‌‌‌‌ها ، و به موازات تلاش برای تسلط بر فضا ، و
به منظور جلوگیری از تحمیل خسارت‌‌‌‌‌‌‌های بیشتر بر بشریت
، و حفظ امکان نظارت بر فعالیت‌‌‌‌‌‌‌های فضایی ، مجمع
عمومی سازمان ملل ، نسبت به تشکیل " کمیته استفاده
صلح‌‌‌‌‌‌‌جویانه از فضای ماوراء جو" اقدام نمود .
از همان جلسات اول و پس از مطرح شدن موضوعات مربوطه ، مشخص
شد که مباحث حقوقی و کرسی(دپارتمان)های علمی ، نیاز به
بررسی جداگانه دارند .
به این ترتیب ، برای رسیدگی به مباحث تخصصی ، دو زیر کمیته
علمی و حقوقی، جهت استفاده صلح‌‌‌‌‌‌‌جویانه از فضا ، توسط
کمیته مادر ، تشکیل گردید .
تعیین نماینده کشور ایران ، در زیر کمیته علمی
از ابتدا ، در این جلسات ، حضور مستمر و شرکت جدی یک فرد
علمی از هر کشور ، مدنظر بود ، که با دولت ایران نیز ،
مکاتباتی برای تعیین نماینده دایم ایران در" زیر کمیته
علمی استفاده از فضای ماوراء جو" صورت گرفت .
از آنجا که ، در آن زمان ، دانشگاه تهران ، تنها مرکز علوم
نوین و پژوهشی کشور بود ، به همین دلیل ، جهت معرفی
نماینده‌‌‌‌‌‌‌یی جامع‌‌‌‌‌‌‌الشرایط ، نامه‌‌‌‌‌‌‌یی برای
این دانشگاه ، نوشته شد .
با توجه به سابقه تحصیلات و تجربیات پروفسور حسابی ، در
زمینه علوم پایه ، مهندسی و نجوم ، ایشان ، از سوی دانشگاه
تهران ، تنها فرد صاحب نظر ، در علوم فضایی ، شناخته شده و
طی نامه شماره 8430 به تاریخ 25/10/1340 به نخست وزیر وقت
، معرفی شدند .
از وزرات امور خارجه ، طی نامه شماره 21/3919/19077 به
تاریخ 28/10/1340پیش‌‌‌‌‌‌‌بینی زمان اجلاس اول و متعاقب
آن نامه شماره 21/4841/19856 به تاریخ 21/12/1340 ، تاریخ
اولین اجلاس ، به آقای دکتر حسابی ، اعلام می‌‌‌‌‌‌‌شود .
پس از ابلاغ زمان ، وزیر امور خارجه ، با ارسال نامه شماره
21/147/344 مورخ 14/1/1341 ، بر اهمیت موضوع و حضور به
موقع ایشان ، در آن اجلاس ، تاکید می‌‌‌‌‌‌‌کند .
استاد حسابی ، در تاریخ 27 اردیبهشت 1341 ، جهت
هماهنگی‌‌‌‌‌‌‌های لازم ، طی نامه‌‌‌‌‌‌‌یی ، رسما ، تاریخ
حضور خود را ، در اولین اجلاس زیرکمیته استفاده
صلح‌‌‌‌‌‌‌جویانه از فضای ماورای جو ، به شورای دانشگاه ،
اعلام می‌‌‌‌‌‌‌دارند .
اولین دوره اجلاس زیر کمیته علمی فضا
پروفسور حسابی ، برای حضور به موقع ، عازم سوییس
می‌‌‌‌‌‌‌شوند .
اولین جلسه ، در 28 ماه مه سال 1962 ، برابر با 7 خرداد
سال 1341 ، در ساختمان اروپایی سازمان ملل متحد ، در ژنو
سوییس ، برگزار می‌‌‌‌‌‌‌شود .
ریاست اولین اجلاس ، برعهده پروفسور مارتین ، رییس هیئت
نمایندگی استرالیا ، قرار می‌‌‌‌‌‌‌گیرد .
در سه نشست اول ، بیشتر به توضیح فعالیت‌‌‌‌‌‌‌ها ، به
خصوص ، از طرف دولت‌‌‌‌‌‌‌های شوروی و امریکا ، پرداخته
می‌‌‌‌‌‌‌شود .
در چهارمین نشست این اجلاس ، نوبت سخنرانی پروفسور حسابی
است و از آنجا که ، در جلسات آغازین ، صحبتی درباره
نحوه انتفاع کشورهای کوچک‌‌‌‌‌‌‌تر و عقب مانده‌‌‌‌‌‌‌تر
از برنامه‌‌‌‌‌‌‌های فضایی ، ارایه نمی‌‌‌‌‌‌‌شود ، ایشان
در نطق خود با فرانگری به اقداماتی که دولت ایران (شخص
ایشان) ، علی رغم تمام آن کمبودها ، انجام داده ،
اشاره نموده و پیشنهاداتی را ، برای توجه و آغاز حرکتی جهت
ورود این کشورها ، به امر نوین علوم فضایی ، به سازمان ملل
متحد ، تسلیم می‌‌‌‌‌‌‌کنند .
ایشان ، در سخنرانی خود و متن تقدیمی ، تاسیس یک مرکز
بین‌‌‌‌‌‌‌المللی علوم فضایی ، که همه کشورها بتوانند ، از
خدمات آن ، نخست در تعلیم و تربیت ، و سپس ، پرتاب آزمایشی
موشک‌‌‌‌‌‌‌ها ، استفاده کنند را ، مطرح می‌‌‌‌‌‌‌سازند .
این پیشنهاد ، از سوی دبیرخانه سازمان ملل ، برای بررسی به
یک گروه مطالعه ، ارجاع می‌‌‌‌‌‌‌شود .
پس از پی‌‌‌‌‌‌‌گیری‌‌‌‌‌‌‌های پروفسور حسابی ، نماینده
امریکا ، ایجاد یک مرکز پرتاب موشک ، در نزدیکی استوا ، و
نماینده هند ، نیز ، جنوب شبه قاره هند را ، برای این کار
، مناسب می‌‌‌‌‌‌‌داند ، و به آن مجموعه ، پیشنهاد
می‌‌‌‌‌‌‌دهد .
در جلسه چهارم ژوئن ، نماینده شوروی ، به آزمایش
موشک‌‌‌‌‌‌‌های اتمی امریکا ، در ارتفاع زیاد (فراجوّی) ،
حمله شدیدی می‌‌‌‌‌‌‌کند ، و با طرح موضوع مهم آلودگی اتمی
فضا ، که نتیجه آن ، ایجاد خطر ، برای ماهواره‌‌‌‌‌‌‌های
پرتاب شده ، و از دست رفتن دقت ماهواره‌‌‌‌‌‌‌ها ، در
اعلام نتایج آزمایش‌‌‌‌‌‌‌ها را ، مطرح می‌‌‌‌‌‌‌نماید .
نماینده امریکا ، در دفاع از عملیات فضایی اتمی کشورش ،
موقتی بودن این آزمایشات را ، عنوان می‌‌‌‌‌‌‌نماید .
نماینده شوروی ، ادامه کار کمیته و روند موضوعات در جلسات
با این منوال ، غیر مفید دانسته و تعطیلی اجلاس را ، راه
حلی کارساز برمی‌‌‌‌‌‌‌شمرد .
به این ترتیب ، اولین بن بست جدی ، در اولین اجلاس این
زیرکمیته علمی و خطر از بین رفتن این نهاد نوبنیاد ، بروز
می‌‌‌‌‌‌‌کند .
برای رفع این خطر ، از میان تمام نمایندگان کشورها ،
پروفسور حسابی ، پیشنهاد کارآیی را ، مبنی بر ایجاد
گروه‌‌‌‌‌‌‌های مطالعاتی ، ارایه می‌‌‌‌‌‌‌دهند ، که این
طرح ، با اکثریت آرا ، به تصویب می‌‌‌‌‌‌‌رسد .
به موجب این طرح ، مقرر می‌‌‌‌‌‌‌شود ، ادامه کار جلسات با
موضوعات سه‌‌‌‌‌‌‌گانه زیر ، فراهم شود :
1- تبادل اطلاعات فضایی
2- تشویق برنامه‌‌‌‌‌‌‌های بین‌‌‌‌‌‌‌المللی
3- ایجاد ایستگاه بین‌‌‌‌‌‌‌المللی پرتاب موشک .
در اجلاس بعدی ، آقای دکتر حسابی، حضور در گروه سوم را ،
انتخاب کرده ، و پس از عضویت در این گروه ، لزوم ایجاد
امکانات تعلیم و تربیت ، در این ایستگاه را ، اعلام
می‌‌‌‌‌‌‌کنند ، که این پیشنهاد ، مورد پذیرش ، واقع
می‌‌‌‌‌‌‌شود .
درگروه 3 ، نماینده امریکا ، اعتقاد دارد ، که اداره کردن
ایستگاه ، باید کاملا برعهده کشور میزبان باشد .
نماینده شوروی ، با این نظریه مخالفت کرده ، معتقد است :
این امر باید تحت نظر یک کمیته بین‌‌‌‌‌‌‌المللی قرارگیرد
.
بروز این اختلاف عمده بین امریکا و شوروی ، درباره نحوه
اداره ایستگاه ، مجددا ، خطر تعطیلی اجلاس را ، پیش
می‌‌‌‌‌‌‌آورد .
به این ترتیب ، در ابتدای راه ، یک بار دیگر ، این زیر
کمیته ، با مشکل تداوم حیات ، روبرو می‌‌‌‌‌‌‌شود .
در این مقطع نیز ، نکته قابل توجه ، حضور موثر و نظرات به
موقع پروفسور حسابی ، برای خروج زیرکمیته ، از این
بن‌‌‌‌‌‌‌بست می‌‌‌‌‌‌‌باشد .
ایشان نظریه‌‌‌‌‌‌‌یی مبنی بر تقسیم اداره ایستگاه ، به دو
بخش اداری و علمی را ، ارایه می‌‌‌‌‌‌‌دهند .
بخش نخست ، زیر نظر کشور میزبان و بخش علمی ، تحت نظر یک
کمیته مشاوره ، متشکل از دانشمندان کشورهای مختلف استفاده
کننده از ایستگاه .
خوشبختانه ، یک بار دیگر ، فرابینی استاد حسابی ، کارساز
شده ، این طرح مورد قبول هر دو کشور ایالات متحده امریکا و
اتحاد جماهیر شوروی ، قرار می‌‌‌‌‌‌‌گیرد و خطر نابودی این
نهاد نوین ، مرتفع می‌‌‌‌‌‌‌گردد .
در جلسه بعدی ، این طرح به رای‌‌‌‌‌‌‌گیری عمومی ، گذاشته
می‌‌‌‌‌‌‌شود ،که با رای اعضای گروه مطالعاتی ، به تصویب
می‌‌‌‌‌‌‌رسد .
توجه داشته باشیم ، که این توفیقات ، تنها با اشراف به
مباحث علمی ، حاصل نمی‌‌‌‌‌‌‌شود ، بلکه ، روشن است که
می‌‌‌‌‌‌‌باید ، پیشنهاد دهنده ، علاوه بر آشنایی با
مدیریت مراکز بین‌‌‌‌‌‌‌المللی ، بر مبانی حقوقی ، به خوبی
، مسلط باشد ، و از طرف دیگر ، به ریشه مشکلی که امریکا و
شوروی ، جداگانه در این ارتباط داشته‌‌‌‌‌‌‌اند ، پی ببرد
، و بداند ، که چرا نماینده دولت شوروی ، در برابر هر مشکل
، تعطیلی اجلاس را پیش می‌‌‌‌‌‌‌کشد ، که خوشبختانه ، چند
بعدی بودن و سنجش دقیق پروفسور حسابی ، براساس تجارب و
مطالعات گسترده ، باعث رفع این مشکلات می‌‌‌‌‌‌‌گردد .
به این ترتیب ، تصمیمات نهایی زیر کمیته ، حول سه محور
اصلی ، به شرح زیر به تصویب می‌‌‌‌‌‌‌رسد :
1- تبادل اطلاعات .
2- تشویق برنامه‌‌‌‌‌‌‌های بین‌‌‌‌‌‌‌المللی .
3- ایجاد ایستگاه پرتاب موشک‌‌‌‌‌‌‌های آزمایشی ، نزدیک خط
استوا .
در اینجا ، قبل از نقل‌‌‌‌‌‌‌قول بخش‌‌‌‌‌‌‌های مهم گزارش
آقای دکتر حسابی ، نگاهی کوتاه به نکات بارز چارچوب
سخنرانی و پیشنهادهای ایشان ، در تاریخ 5 ژوئن 1962 ، به
این زیرکمیته ، خالی از لطف نمی‌‌‌‌‌‌‌باشد :
"جناب رییس– همان‌‌‌‌‌‌‌گونه که نطق‌‌‌‌‌‌‌های قبلی نشان
داده است ، اغلب ما ، با این امید ، به اینجا
آمده‌‌‌‌‌‌‌ایم ، که هریک در حد وسع علمی و توانایی دانشی
و پژوهشی خود و کشورمان ، شاهد گشایش راهی برای دانشمندان
و پژوهشگرانمان ، برای کسب آگاهی‌‌‌‌‌‌‌های بیشتر ، و
مشارکت در کاوش‌‌‌‌‌‌‌های فضایی باشیم .
این مهم ، هدفی است ارزشمند و کار و کوششی مشترک ، که هیچ
یک از ما (کشورها و دانشمندانمان) نباید از آن حذف شود ،
بلکه ، به طور یکسان و براساس علایق پژوهشی ، امکان حضور
به همه داده شود . زیرا ، کاوش در فضا ، به راستی ، تلاشی
مشترک است .
لذا ، امیدواریم ، همان‌‌‌‌‌‌‌گونه که مردم کشورهای
توسعه‌‌‌‌‌‌‌یافته ، با استفاده از زمان شخصی خود ، به
پیشرفت علم ، کمک کرده‌‌‌‌‌‌‌اند و بدون احساس پشیمانی ،
دستیافت‌‌‌‌‌‌‌های خود را ، در سایر علوم ، با مردم کمتر
توسعه یافته ، به اشتراک گذاشته‌‌‌‌‌‌‌اند ، امروز هم ،
کشورهای پیشرفته بیشتری ، در ارتباط با علوم فضایی ،
پیش‌‌‌‌‌‌‌قدم شده ، یافته-های نوین خود را ، در اختیار
کشورهای در حال توسعه ، و یا مردم کمتر
توسعه‌‌‌‌‌‌‌یافته ، قرار دهند .
ما امید داریم ، ملت‌‌‌‌‌‌‌ها و دولت‌‌‌‌‌‌‌های بزرگ ، که
از شرایط بهتری ، برای پیشرفت برخوردار هستند ، دسترسی همه
ملت‌‌‌‌‌‌‌ها ، به علوم نوین را ، مورد توجه قرار دهند .
بر اساس این ضرورت ، امیدوار است ، بنابر مصوبات این زیر
کمیته ، در اولین فرصت ممکن ، یک نهاد آموزشی
بین‌‌‌‌‌‌‌المللی کارآ ، در علوم فضایی ، ایجاد گردد ، که
همه مردم جهان را ، از وجود خود ، و فعالیت‌‌‌‌‌‌‌های صلح
جویانه آن ، منتفع سازد ."
این پیشنهاد پروفسور حسابی ، در تاریخ 7 ژوئن همان سال ،
مورد تصویب قرار می‌‌‌‌‌‌‌گیرد .
شایسته یادآوریست ، هنگامی‌‌‌‌‌‌‌که ، درگروه سوم مطالعاتی
، بین نمایندگان امریکا و شوروی ، بر سر نحوه اداره
ایستگاه‌‌‌‌‌‌‌های پژوهشی– مطالعاتی ، اختلاف پیش
می‌‌‌‌‌‌‌آید ، باز هم استاد حسابی ، پا پیش گذاشته ، در
رابطه با ردیف 4/2 ، که همان سرپرستی ایستگاه پژوهشی است ،
با اقدامی به موقع ، راه حل زیر را ، به گروه کاری
زیرکمیته ، ارایه می‌‌‌‌‌‌‌دهند ، که ذیلا ، به مرور
کوتاهی در آن ، می‌‌‌‌‌‌‌پردازیم :
7 ژوئن 1962
پیشنهاد پروفسور حسابی نماینده ایران به کمیته استفاده صلح
جویانه از فضای ماورای جو ، در رابطه با ردیف 4/2
"برای ارایه راهکاری ، در موضوع پیاده‌‌‌‌‌‌‌سازی و
زمان‌‌‌‌‌‌‌بندی ، در باب ایستگاه پرتاب ، یک گروه از
مشاوران متشکل از دانشمندان و نمایندگان ملت‌‌‌‌‌‌‌های عضو
، تشکیل گردد ، اما ، برای عملیات ایستگاه ، مسئولیت اداره
آن ، بر عهده کشور میزبان باشد ."
این پیشنهاد استاد ، نه تنها ، کارگروه را ، از
بن‌‌‌‌‌‌‌بست خارج می‌‌‌‌‌‌‌نماید ، بلکه ، مورد موافقت
همه شرکت‌‌‌‌‌‌‌کنندگان ، از جمله نمایندگان شوروری و
امریکا ، قرار می‌‌‌‌‌‌‌گیرد .
پروفسور حسابی ، در بازگشت از ماموریت ، گزارش مبسوطی (1)
از اجلاس یاد شده و توفیقات به دست آمده ، برای کشور ایران
را ، به وزارت امور خارجه و همچنین سازمان متبوعشان
(دانشگاه تهران) تسلیم می‌‌‌‌‌‌‌نمایند .
این حضور موفق و موثر ، در جلسات زیر کمیته استفاده صلح
جویانه از فضای ماورای جو ، خارج از حد انتظار دولت و
دربار بوده است ، که وزارت امور خارجه در تاریخ 4/5/1341
طی نامه شماره 21/1992/87325 از حضور موثر ایشان ، قدردانی
می‌‌‌‌‌‌‌نماید .
همچنین ، دربار نیز در تاریخ 18/5/1341 ، طی نامه شماره
3321 از شرکت تاثیرگذار ایشان ، در این زیرکمیته ابراز
خرسندی و رضایت می‌‌‌‌‌‌‌نماید .
گزارش رسمی این ماموریت در تاریخ 28 خرداد 1341 در ژنو
(اجلاس متشکله در سوییس) نوشته شده است ، که استاد ، در
متن اصلی گزارش خود ، به شرح وقایع مهم اجلاس ،
پرداخته‌‌‌‌‌‌‌اند .
و در خاتمه ، با اشاره به پیشرفت‌‌‌‌‌‌‌هایی که در این
مورد در سطح جهانی ، صورت می‌‌‌‌‌‌‌گیرد ، آقای دکتر حسابی
، پیشنهاد می‌‌‌‌‌‌‌کنند ، کشور متبوعشان ، در زمینه فضا ،
کار خود را ، آغاز نماید ، تا ایران بتواند ، بدون فوت وقت
، و به صورت فعال ، هم‌‌‌‌‌‌‌پای کشورهای پیشرفته ، با این
مهم علمی روز ، برخورد نماید .
چرا که به عقیده ایشان ، امروزه ، احترام یک کشور در جهان
، بستگی به میزان مشارکت آن کشور ، در پیشبرد علوم و
تحقیقات و نوآوری دارد .
____________________________________________________________________
(1) توضیح داده شد که استاد ، همواره ، هنگام انجام
ماموریت ، همواره ، پیش نویس اولیه گزارشات خود ، که اغلب
به زبان‌‌‌‌‌‌‌های فارسی ، انگلیسی یا فرانسه بوده است را
، با دقت بسیار و به صورت روزانه تهیه می‌‌‌‌‌‌‌کردند ، و
با تعهد اخلاقی خود ، پس از بازگشت از هر ماموریت علمی ،
برای محفوظ ماندن آن اطلاعات ، مشروح جلسات ،
نوشته‌‌‌‌‌‌‌ها ، مذاکرات و پروتکل‌‌‌‌‌‌‌های رد و بدل شده
را ، به عنوان یک سابقه و دست آورد پژوهشی و علمی ، در
دفترشان در دانشکده فیزیک ، برای مراجعه استادان و
پژوهندگان ، قرار می‌‌‌‌‌‌‌دادند .
علاوه بر آن ، استاد حسابی ، برای پایه‌‌‌‌‌‌‌گذاری این
حرکت نوین در کشور و انتقال علم نوین فضا ، در دانشکده
علوم ، یک کمیته از همکاران ، استادان ، دانشیاران و
استادیارانشان ، تشکیل داده بودند ، و مرتبا ، چگونگی آن
را ، طی جلساتی علمی با آنان ، مطرح می‌‌‌‌‌‌‌نمودند . (1)
بر همین اعتقاد ، ایشان ، ایجاد یک مرکز ملی تحقیقات فضایی
را ، به عنوان یک ضرورت ، به دولت و مسئولین ، پیشنهاد
می‌‌‌‌‌‌‌نمایند .
این پایان اولین ماموریت پروفسور حسابی ، به عنوان نماینده
دایم ایران ، در زیر کمیته استفاده صلح‌‌‌‌‌‌‌جویانه از
فضای ماورای جو است .
شایان ذکر و مایه مباهات است ، که در اجلاس سال بعد ، در
اولین گزارش ارایه شده به اجلاس ، به نمایندگان اطلاع داده
می‌‌‌‌‌‌‌شود ، که پیشنهاد (استاد حسابی )نماینده ایران ،
درباره تعلیم و تربیت همگانی دانشمندان کشورهای عضو و
علاقه‌‌‌‌‌‌‌مند ، مورد توجه و تصویب کمیته مادر ، قرار
گرفته است .
اما ، آنچه افتخار برتری را ، در اثر مساعی استاد ، برای
کشورمان به ارمغان می‌‌‌‌‌‌‌آورد ، نیز شایسته توجه است :
پیشنهاد پروفسور حسابی در مجمع عمومی سازمان ملل ، با
اکثریت قاطع ، به تصویب می‌‌‌‌‌‌‌رسد و این مجمع ، طی
مصوبه‌‌‌‌‌‌‌یی ، خواستار پی‌‌‌‌‌‌‌گیری این پیشنهاد ، در
اجلاس بعدی زیر کمیته از سوی همه اعضا ، شده است .
تهیه شده در بخش فرهنگی بنیاد پروفسور حسابی
_________________________________________________________________________________
(1) استاد ، این کار را ، عینا ، برای شرکت و هم‌‌‌‌‌‌‌پایی با کشورهای پیشرفته جهان ، در دانشکده علوم ، برای امور اتمی نیز ، ترتیب داده بودند ، که شاگردانشان ، که دیگر همکار ایشان ، در دانشکده بودند ، مانند آقایان : دکتر حسن پرنیان پور ، دکتر فرزانه ، دکتر نظامی ، دکتر کشی افشار و . . . دکتر آزاد ، توانستند ، مسئولیت‌‌‌‌‌‌‌های مختلف و خطیری را ، در امر تحقیقات هسته‌‌‌‌‌‌‌یی ، چه در کشور و چه در مجامع عمومی جهانی ، برای سال‌‌‌‌‌‌‌های متمادی ، عهده‌‌‌‌‌‌‌دار شوند .
بنیاد پروفسور حسابی
|
|
|
|
|
|
| |
|
| |
|
|
 |
|
تــــــــازه هـــــــا
پیــــــوندهــــــــــا
